Polish For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

Pamięć autobiograficzna w służbie Ja – o roli wizualnego odtwarzania zagrażających wydarzeń z pamięci autobiograficznej wśród osób ze zdrową i defensywną samooceną (2015-2018) [Grant PRELUDIUM]

Projekt badawczy realizowany w ISS UW pod kierunkiem mgr Marty Marchlewskiej

Krótki opis:

Pamięć autobiograficzna wywiera ogromny wpływ na to kim obecnie się czujemy i jak postrzegamy siebie w relacji do świata. Stanowi zapis radosnych, smutnych, a czasem przerażających sytuacji. To zaś w jaki sposób do nich powracamy i jak je interpretujemy, nie pozostaje bez znaczenia dla przyszłych wyborów egzystencjalnych (Maruszewski, 2005). Wspomnienia autobiograficzne jawią nam się zazwyczaj jako żywe wyobrażenia, których kluczowe elementy ukazują się za pomocą treści wizualnych. Zastanawiając się głębiej nad sposobem postrzegania tego rodzaju wydarzeń dochodzimy do głównego tematu mojego projektu – czyli roli, jaką odgrywa wizualna percepcja wspomnień autobiograficznych w procesach związanych z Ja.
Naukowcy zwrócili uwagę na dwa kluczowe sposoby odtwarzania informacji z pamięci autobiograficznej (Nigro i Neisser, 1983). Pierwszy z nich pozwala na wizualizację dawnego wydarzenia przy użyciu tej samej perspektywy, która towarzyszyła nam podczas jego pierwotnego zakodowania (pierwszoosobowa perspektywa wizualna). Drugi daje sposobność ujrzenia samego siebie podczas wspominania – jakbyśmy patrzyli na własne zdjęcia lub oglądali film, w którym gramy jedną z ról (trzecioosobowa perspektywa wizualna).
Badania przeprowadzone na próbach klinicznych wskazują na dystansujące/defensywne właściwości trzecioosobowej perspektywy wizualnej (np. Bernsten, Willert i Rubin, 2003). Zgodnie z tym rozumowaniem, spoglądanie na siebie z trzecioosobowej perspektywy powinno umożliwić redukcję negatywnych doznań związanych z wydarzeniami traumatycznymi. Innymi słowy, spoglądanie na zagrażające dla Ja wydarzenia z perspektywy zewnętrznego obserwatora miałoby uwydatniać różnice między Ja obecnym, a Ja z przeszłości, pozwalając na swego rodzaju ,,odcięcie się” od niekorzystnego wizerunku z dawnych lat. Z drugiej strony, przyjmowanie pierwszoosobowej perspektywy służyłoby uwydatnianiu dawnych emocji, związanych ze wspominanym wydarzeniem (Sutin i Robins, 2008). Sprawa ta jednak nie jest tak oczywista. Istnieją bowiem teorie głoszące odwrotne zależności (Libby i Eibach, 2011), wedle których perspektywa trzecioosobowa może służyć uwydatnianiu przeszłych emocji, stanowiąc pomost między dawnymi przeżyciami, a obecnym Ja. Co więcej, na gruncie empirii brakuje badań przeprowadzonych na próbach osób zdrowych, które potwierdzałyby założenia któregokolwiek z modeli.
Celem moich badań jest znalezienie odpowiedzi na pytanie: od czego zależy wybór perspektywy wizualnej (pierwszoosobowej vs. trzecioosobowej) i jaką rolę może odgrywać każda z nich w przypadku wspominania wydarzeń zagrażających dla Ja. Dodatkowym czynnikiem, branym pod uwagę będzie rozróżnienie na zdrową versus defensywną (narcystyczną) samoocenę, stanowiące wedle dotychczasowej wiedzy, jeden z najważniejszych psychologiczny wyznaczników zachowań jednostki w obliczu bodźców zagrażających Ja (Jordan, Spencer i Zanna, 2003). Defensywna, narcystyczna, samoocena przejawia się wyrażaniem zachwytu nad własną osobą, przy jednoczesnym, zinternalizowanym poczuciu niższości i wstydu. Jej kruchość i niestabilność prowadzą do wyjątkowej wrażliwości na bodźce zagrażające Ja, w konsekwencji doprowadzając do zachowań obronnych, agresywnych i obarczania innych odpowiedzialnością za własne niepowodzenia. Zdrowa, dojrzała, samoocena odzwierciedla stabilne, dobrze ugruntowane zadowolenie z samego siebie. Chroni jednostkę przed sytuacjami zagrażającymi, umożliwiając konfrontację z własnymi niepowodzeniami (Jordan i in., 2003).
W moim projekcie formułuję hipotezę, że to osoby z defensywną samooceną – jako silnie reagujące na zagrożenie dla Ja – będą posługiwały się trzecioosobową perspektywą wizualną w ramach pamięciowej ucieczki przed sytuacją zagrażającą. Osoby z samooceną zdrową powinny z kolei przyjmować perspektywę pierwszoosobową – nawet wówczas, gdy mają do czynienia z sytuacją zagrażającą Ja.
Postawione hipotezy zostały dotychczas przetestowane w badaniach przeprowadzonych na próbach polskich i amerykańskich. Wyniki prezentowałam zaś na konferencjach w Budapeszcie, Warszawie i Wrocławiu. Opisałam je także w artykule ,,An autobiographical gateway: Narcissists avoid first-person visual perspective while retrieving self-threatening memories”, który w styczniu 2017r. ukazał się na łamach czasopisma Journal of Experimental Social Psychology. Rezultaty wyraźnie wskazały, iż jednostki z samooceną defensywną (narcystyczną) posługują się trzecioosobowymi wizualizacjami w celu zdystansowania się wobec zagrażających (wstydliwych) wspomnień autobiograficznych. Osoby z samooceną zdrową konfrontowały się ze wstydliwymi wspomnieniami odtwarzając je w podobny sposób, jak pierwotnie były one kodowane (przy użyciu pierwszoosobowej perspektywy wizualnej). Kolejne badania, które zostały już opisane w szkicu mojej pracy doktorskiej, wskazują na trzecioosobową perspektywę wizualną jako ,,narzędzie wspomnieniowe”, pozwalające osobom z samooceną narcystyczną zniekształcić obraz dawnych wydarzeń i wyzbyć się odpowiedzialności za błędy popełnione w przeszłości.
Celem przyszłych poczynań badawczych jest dalsza eksploracja skutków przyjmowania pierwszoosobowej vs. trzecioosobowej perspektywy wizualnej wśród osób z defensywną versus narcystyczną samooceną. Czy trzecioosobowa perspektywa wizualna pozwala osobom narcystycznym skutecznie odciąć się od negatywnych emocji z przeszłości? Jaki wpływ wywiera na ich funkcjonowanie społeczne? Odpowiedzi na te pytania pozwolą ukazać istotę badanego zjawiska w jeszcze szerszym spektrum, które zainteresuje nie tylko psychologów pamięci, osobowości, czy poznawczych, ale również klinicystów oraz psychoterapeutów.