Autorzy: Rafał Smoczyński & Tomasz Zarycki
Tytuł: Totem inteligencki: Arystokracja, szlachta i ziemiaństwo w polskiej przestrzeni społecznej
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”
Miejsce wydania: Warszawa 2017
Linki: Spis treści, księgarnia
OpisKsiążka poświęcona jest socjologicznej analizie miejsca, jakie w polskim społeczeństwie zajmują (poczynając od drugiej połowy XIX w.) arystokracja, szlachta i ziemiaństwo. Należy wszelako podkreślić, że nie jest to monografia historyczna. Zasadniczym celem tego studium jest próba wyjaśnienia roli spuścizny szlacheckiej w kształtowaniu polskiego modelu obywatelskiego oraz opisanie roli tego dziedzictwa i środowisk je pielęgnujących dla innych grup społecznych w Polsce, zwłaszcza dla inteligenckiej elity. Książka obejmuje studium socjologiczne środowiska spadkobierców najważniejszych polskich rodów arystokratycznych i znanych rodzin ziemiańskich, omówienie badań nad społeczną percepcją tradycji i środowisk szlacheckich i ich obrazem w przestrzeni publicznej oraz przegląd międzynarodowego, przede wszystkim europejskiego, kontekstu podobnych sieci społecznych.
Centralna teza książki głosi, że środowiska arystokratyczne i postziemiańskie pozostają w kluczowej – dla zrozumienia ich społecznej pozycji – relacji wobec inteligencji. Historycznie relacja ta była w dużym stopniu antagonistyczna, jednak po roku 1918, który można uznać za symboliczny moment ustanowienia II Rzeczypospolitej jako swoistej „republiki inteligenckiej”, osłabiona arystokracja i ziemianie zaczęli obejmować rolę wewnętrznej inteligenckiej subelity. Potomkowie znanych rodzin arystokratycznych i ziemiańskich stali się istotną częścią elity inteligenckiej republiki, a relacje z nimi można uznać za symboliczny probierz inteligenckich roszczeń do przywództwa obywatelskiego i moralnego oraz własnej elitarności. Tak nakreślony kontekst analityczny pozwolił postawić tezę o arystokracji i – szerzej – o potomkach elit szlacheckich jako o inteligenckim totemie. Wokół takiego totemu, rozumianego jako kluczowy symbol ciągłości historycznej polskich elit, kształtowana jest współczesna polska tożsamość obywatelska. Zaproponowana w książce interpretacja relacji arystokracji, ziemiaństwa i elit szlacheckich z inteligencją, służąca zrozumieniu genezy nowoczesnego polskiego modelu obywatelstwa, stanowi propozycję nowego ujęcia historycznej ewolucji polskich hierarchii społecznych w kategoriach socjologicznych. Podejście to jest też próbą rozwoju krytycznej, zorientowanej historycznie i porównawczo analizy nad obywatelstwem polskim.
